Fonoholizm – czy to problem, czy nowa codzienność rozwiniętego świata?

W jaki sposób zamówisz pizzę z dostawą? Jak sprawdzisz rozkład komunikacji miejskiej? Z jakiej mapy skorzystasz, aby sprawdzić trasę wycieczki? Przez aplikacje w smartfonie, prawda? Smartfon tak wrósł w codzienność, że wyjście bez niego z domu wywołuje stres. Niestety, nadmierne i niekontrolowane korzystanie z telefonów komórkowych może prowadzić do poważnego problemu, jakim jest fonoholizm – uzależnienie od telefonu.

Czym jest fonoholizm?

Fonoholizm to forma uzależnienia behawioralnego, polegająca na patologicznym, kompulsywnym używaniu telefonu komórkowego. Osoby dotknięte tym problemem nie są w stanie funkcjonować prawidłowo bez ciągłego dostępu do swojego urządzenia mobilnego. Wykazują silną potrzebę nieustannego korzystania z niego.

W odróżnieniu od uzależnień substancjalnych (od różnych substancji, np. alkoholu czy narkotyków) fonoholizm nie jest powiązany z przyjmowaniem środków chemicznych, a jego mechanizm opiera się na nagrodzie płynącej z wykonywania określonych czynności związanych z telefonem. Coraz częściej problem ten dotyczy najmłodszych. Rodzice czy opiekunowie, którzy decydują się kupić telefon dla dziecka, aby zapewnić sobie z nim kontakt, powinni ustalić zasady korzystania z urządzenia, w tym przede wszystkim ograniczyć czas spędzany przed ekranem. Tym bardziej, że jak pokazują badania, aż 86,6% uczniów regularnie korzysta z urządzeń mobilnych!

Jakie są objawy uzależnienia od telefonu?

Symptomy fonoholizmu są dość charakterystyczne i pozwalają na wczesne rozpoznanie problemu. Jak to jednak z uzależnieniami bywa, łatwo dostrzec je u innych, a ignorować u siebie.

Początkowo pojawia się trudna do racjonalnego wytłumaczenia potrzeba ciągłego trzymania telefonu w zasięgu ręki. Wraz z czasem sięganie po urządzenie staje się coraz bardziej kompulsywne. Jeśli zdarzyło Ci się wyjąć smartfon, aby sprawdzić godzinę, i schować z powrotem do kieszeni czy torby, nie pamiętając, co widniało na wyświetlaczu, problem fonoholizmu może Cię dotyczyć.

Innymi charakterystycznymi objawami fonoholizmu, które pojawiają się wraz z rozwojem uzależnienia, są:

natychmiastowe reagowanie na każdy sygnał powiadomienia lub dzwonek telefonu,
nieustanne sprowadzanie myśli do pytania o to, co się dzieje w tym momencie w sieci (i czy nic ważnego Cię nie ominie),
zaniedbywanie obowiązków i dotychczasowych zainteresowań na rzecz długotrwałego (czasami wielogodzinnego) scrollowania aplikacji w telefonie,
przerywanie rozmowy czy wykonywanych czynności, aby natychmiast komuś odpisać, coś sprawdzić,
częste robienie tzw. selfie i ich publikowanie w mediach społecznościowych (dzielenie się całym swoim prywatnym życiem z innymi),
korzystanie z telefonu, gdy nie jest to bezpieczne (np. podczas jazdy rowerem czy samochodem),
traktowanie wirtualnej rzeczywistości jako odskoczni od codziennych problemów,
lęk przed znalezieniem się w sytuacji, gdy telefon się rozładuje i nie będzie możliwości jego naładowania,
nomofobia, czyli lęk przed utratą dostępu do telefonu lub sieci.

Jak uniknąć uzależnienia od telefonu lub je pokonać?

Zastanów się i szczerze odpowiedz sobie, czy te symptomy fonoholizmu Cię dotyczą. Jeśli przynajmniej kilka tak, może warto ograniczyć sobie dostęp do telefonu? Nie będzie to łatwe, ale jest mniej wymagające dla organizmu niż w przypadku wychodzenia z uzależnienia od substancji psychoaktywnych.

Zastanów się, na jakich funkcjach telefonu najbardziej Ci zależy. Może korzystasz z aplikacji randkowej, aby znaleźć miłość życia? Może uczysz się języka, korzystając ze smartfona? A może prowadzisz firmę i media społecznościowe są ważnym kanałem kontaktu z klientami? Ustal czas, jaki planujesz poświęcić na poszczególne aplikacje, i zapisz go w kalendarzu. W czasie, gdy wykonujesz obowiązki bez konieczności korzystania z telefonu, ustaw tryb „nie przeszkadzać”. Wyciszenie połączeń, powiadomień i alertów da Ci szansę maksymalnego skupienia na wykonywanych zadaniach. Dzięki temu szybciej, ale i lepiej wykonasz swoje obowiązki. A gdy skończysz, nie korzystaj przez cały wolny czas z rozrywki, jakiej dostarcza sieć. Ustal na to również porę! Przez resztę czasu korzystaj z uroków życia offline. Początkowo na siłę, lecz nawet już po kilku dniach możesz zacząć dostrzegać korzyści wynikające ze zmiany trybu dnia. Będzie to znak, że fonoholizm przestaje mieć nad Tobą pełną kontrolę.

Co powoduje nadmierne korzystanie z telefonu?

Fonoholizm niesie szereg poważnych konsekwencji dotykających różnych sfer życia osoby uzależnionej. Skutki uzależnienia od telefonu komórkowego obejmują sferę zdrowotną, psychologiczno-społeczną oraz finansową.

Uzależnienie od telefonu może prowadzić do zaniedbywania obowiązków zawodowych i rodzinnych, co często kończy się utratą pracy oraz rozpadem związku. Nierzadko osoba dotknięta tym problemem traci wszelkie kontakty ze znajomymi, ponieważ izoluje się społecznie.

Dalszą tego konsekwencją jest obniżenie poczucia własnej wartości i szukanie sposobów poprawy samopoczucia w sieci – koło się zamyka.

Dużym problemem może być też rosnące zadłużenie wynikające z nadmiernego korzystania z sieci i przy tym nałogowego dokonywania zakupów online przez telefon.

Fonoholizm doprowadza również do poważnych powikłań zdrowotnych. Na skutek nadmiernej ekspozycji na światło niebieskie emitowane przez smartfon mogą pojawić się zaburzenia snu, problemy ze wzrokiem, zaburzenia koncentracji. A przyjmowanie nienaturalnej pozycji (z długotrwałym pochyleniem głowy) skutkuje napięciem mięśni karku i bólem kręgosłupa.

Bibliografia

P. Sarnowski, A. Stelmaszczyk, Fonoholizm – uzależnienie naszych czasów, „Kultura i Wychowanie” 2022, nr 1 (21), s. 101–123.
M. Barabas, Fonoholizm zagrożeniem dla rozwoju dzieci i młodzieży, „Edukacja – Technika – Informatyka” 2018, nr 2 (24), s. 92–97.
M. Dębski, Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań, Fundacja Dbam o Mój Z@sięg, Instytut Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa, Uniwersytet Gdański, Gdynia 2016.